تریز چیست؟ – اهمیت و کاربرد خلاقیت شناسی

امروزه با پیشرفت دنیا و ورود تکنولوژی به زندگی، مجبور به حل مسائل و مشکلات جدیدی هستیم. برای حل این موضوعات، نیاز به حل مسئله از طریق روش‌های نوین داریم. دانشمندان برای اندازه‌گیری و بررسی راه‌حل‌های مسائل و شیوه برخورد انسان‌ها با مشکلات، از علم تریز بهره می‌جویند. در ادامه این مطلب قصد داریم تا به پرسش اصلی که تریز چیست پاسخ داده و با این علم بیشتر آشنا شویم.

تریز چیست؟

تریز یک سیستم دسته‌بندی شده و گام به گام است که برای رشد و پرورش خلاقیت در افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد. (TRIZ) مخفف عبارت « Theory of Inventive Problem Solving» است که نخستین بار توسط دانشمند روس، آلتشولر، معرفی گردید. در حقیقت آلتشولر با بررسی بیش از چهل هزار اختراع و ثبت نکات مشترک این اختراعات، این دانش را پایه‌گذاری کرد.

این سیستم را می‌توان معادل با نگاهی نو به جهان و تمام علوم دانست که منجر به بروز ابزارهای حل مسئله خلاق و پرورش خلاقیت می‌گردد. در حقیقت آلتشولر، تریز را به عنوان علم فناوری خلاقیت و نوآوری معرفی کرده است. همچنین برخی محققان آن را نوعی رویکرد الگوریتمی برای حل ابداعانه مسائل فنی و فناورانه دانسته‌اند.

اصول تریز

همانند هر دانش دیگری، مجموعه از اصول‌ها و روش‌ها، ساختار تریز را تشکیل می‌دهند. در حقیقت برای دستیابی به یک راهکار خلاقانه به این روش، نیاز است که چهار اصل اساسی را طی کنیم. در ادامه این چهار اصل را به اختصار شرح می‌دهیم.

اصل اول: چهل اصل ابتکاری و ماتریس تناقضات

آلتشولر با بررسی اسناد و اختراعات مختلف متوجه شد که تمامی این اختراعات از قواعد مشترکی پیروی می‌کنند. او این قواعد مشترک را تحت عنوان، ۴۰ اصل ابتکاری را منتشر کرد. این اصول به افراد برای پیدا کردن راهکارهای ابداعی و خلاقانه کمک بسیاری کرده است.

همچنین آلتشولر در حین بررسی اسناد، به تناقضاتی برخورد. وی ماتریسی از تناقضات برای بدست آوردن اصول منطبق با مسئله و تشخیص این که باید از کدام یک از این ۴۰ اصل استفاده شود، ایجاد نمود.

از طرفی آلتشولر معتقد بود که شاخصه‌های فیزیکی نظیر جرم، وزن، طول و … در اختراعات بسیار موثر است. او ۳۹ شاخصه فیزیکی را معرفی کرد. از همین روی، وی برای دستیابی به یک راه حل خلاقانه، فرمول زیر را ارائه نمود.

یک اصل از اصول چهل گانه تریز + یک شاخصه از ۳۹ شاخصه فیزیکی= راه‌ حل خلاقانه

اصل دوم: الگوریتم حل مسئله به روش ابداعی (TRIZ)

این اصل، فرایندی قدم به قدم برای شناسایی راه حل‌های جدید است بدون اینکه تناقضات را در نظر بگیریم. به عبارت دیگر، با استفاده از این روش، ممکن است که مسائلی که در لایه‌های داخلی یک طرح قرار دارند نمایان گردیده و برای حل آن به دنبال راه حل باشیم.

روش کار این اصل به شرح زیر است:

مسئله را فرموله کنید

مسئله را به یک مدل تبدیل کنید

مدل را تجزیه و تحلیل کنید

تناقضات فیزیکی را حل کنید

راه حل ایده آل را فرموله کنید

اصل سوم: پیش بینی خطا (AFD)

یکی از اقداماتی که در ایجاد یک محصول جدید بسیار حائز اهمیت است، جلوگیری از بروز خطاهای پیش بینی نشده در فرایند تولید و توسعه آن محصول است. AFD به طور موثر مکانیزم خطا را کشف کرده و سپس احتمال رخداد آن را بررسی می‌نماید. با استفاده از این تکنیک، مواردی که در ایجاد خطا، نقش موثری را داشته، شناسایی شده و برطرف می گردند.

اصل چهارم:  تکامل هدایت شده محصول (DPE)

روش‌های قدیمی پیش‌بینی، سعی می‌کردند تا شاخصه‌های آینده یک سیستم، راه حل و تکنیک را معرفی کنند. این سیستم‌ها معمولا، از طریق ارزیابی و شبیه‌سازی اقدام به پیش‌بینی این شاخصه‌ها می‌کردند. اما این سیستم‌ها چگونگی اختراع و ابداع این شاخصه‌ها را در اختیار ما نمی‌گذاشتند.

در حقیقت آلتشولر معتقد است که DPE مانند نقشه راهی به سوی آینده است که با استفاده از آن (به جای پیش‌بینی آینده) می توان به طور سیستماتیک تکنولوژی‌های آینده را ابداع کرد.

اهمیت و استفاده از خلاقیت شناسی و تریز

امروزه به دلیل ایجاد رقابتی بسیار زیاد در دنیای کار و همچنین نیاز مشتریان به محصولی با کیفیت‌تر، بسیاری از کسب‌وکارها نیاز به حل مسائل از طریق راه حل‌های خلاقانه داشته که رویکردی ابداعی را دنبال کند. همانطور که استیون جانسون در کتاب ایده های خوب از کجا می آیند توضیح می‌دهد که ایده شکل‌گیری بسیاری از کسب و کارهای نوظهور و مشهور فعلی منشـأای متصل به خلاقیت و نو‌آوری دارند. به همین دلیل استفاده از تریز (TRIZ) در دنیای امروز بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته، استفاده از دانش تریز بین ۷۰% تا ۳۰۰% به تولید ایده برای محصولات و خدمات جدید منجر گردیده است. با استفاده از این روش، می توان، تکنیک‌های مهندسی و تئوری‌های علمی را در یک چهارچوب مشخص دسته‌بندی کرد. سپس می‌توان پتانسیل‌های موجود را شناسایی کرده و بر روی آنها تمرکز نمود و به راهکاری جدید و خلاقانه رسید.

تکنیک تریز

بکارگیری تریز یعنی بازگشت به اصول اولیه و بنیاد یک ایده. بطور متوسط، در این راه از اصول، علوم و راه حل های مهندسی که برای ما آشنا نیستند استفاده می نماییم. این فرآیند با تجزیه تمام مسائل به وظایف بنیادی طراحی شان و با القاء درک کاملی از اساس مسئله ای که با آن دست به گریبانیم ساده می‌گردد. با بکارگیری ما در مسیر یافتن راه حل ها قرار می گیریم و در می یابیم که چگونه دیگران مشکلات مشابهی را در تمام زمینه های علمی و مهندسی بدین وسیله حل نموده اند.

با به کارگیری میتوانیم با یک روش سیستماتیک به عصاره و چکیده تمام راه حل های مسائلی که بشریت با آنها روبرو بوده است، دسترسی پیدا کنیم.

درست مثل اینکه به جای کشف راه حل هوشمندانه ای برای بهبود بخشیدن به عملکرد چرخ، آن را دوباره اختراع کنیم. این روش ما را به سمت راه حل هایی که نیاز داریم، راه حل هایی که وجود دارند و راه حل هایی که ابداعی هستند ولی بدون معمولا ً امکان درک آنها را نداریم، هدایت می کند.

اما برای کشف این راه‌حل‌های نوآورانه باید بتوانیم از خودمان سوالات درستی بپرسیم که جوابشان ما را به مسیر درست هدایت کنند نه بی‌راهه. شاید بپرسید از کجا بدانیم که سوال مناسب در هر موردی کدام است؟ کتاب سوالات زیبا به خوبی به این ابهام پاسخ می‌دهد و می‌گوید که دلیل بسیاری از اختراعات و اکتشافاتی که امروز در اختیار داریم این است که روزی کسی سوال مناسبی را از خودش پرسیده است. می‌توانید خلاصه نکات مهم این کتاب را هم اکنون در وبسایت بوکاپو مطالعه کنید.

خلاصه کتاب سوالات زیبا

قدرت پرس‌وجو در ایجاد ایده‌هایی فوق‌العاده

وارن برگر

در ۱۷ دقیقه مطالعه کنید

مشاهده کتاب سوالات زیبا

از طرفی، بررسی اساس تمام ابداعات و اختراعات به ثبت رسیده در جهان نشان می دهد که هزاران ساعت نیروی انسانی صرف حل مسائل مشابهی شده است که انسان‌ها در زمینه های مختلفی با آن سر در گریبان بوده‌اند و در نهایت پس از حل آنها، به نتایج مشابهی دست یافته اند. آنچه که TRIZ انجام می دهد این است که با طبقه بندی این راه حل های هوشمندانه، راه های ابداعی حل هر مسئله ای را شناسایی می کند.

انواع تناقض در تریز

بصورت کلی انواع تنقاض در دانش تریز به دو بخش فنی و فیزیکی دسته‌بندی می‌گردد. در ادامه به تشریح هریک از این دسته‌بندی‌ها خواهیم پرداخت.

 تناقض فنی (Technical Contradiction)

منظور از تناقض فنی در یک سیستم وجود یک رابطه متضاد بین دو ویژگی یک سیستم است. درسیستمی که تناقض وجود دارد یک تغییر مثبت در یک زیرسیستم، منجر به بروز یک نتیجه منفی در زیر سیستم دیگر می‌گردد. مسئله ابداعی، مسئله ای است که دارای تناقض بوده و حل آن مستلزم رفع وضعیت تناقض است، به عبارتی راه حل مسئله ابداعی در واقع راه حل رفع تناقض است.

مثال‌هایی به جهت درک بهتر تناقض فنی:

افزایش قطر لوله (افزایش استحکام)، منجر می شود به افزایش وزن لوله

افزایش سرعت خودرو، منجر می شود به افزایش مصرف سوخت

افزایش کیفیت محصول X، منجر می شود به افزایش قیمت آن

 تناقض فیزیکی (Physical Contradiction)

منظور از تناقض فیزیکی وجود همزمان هماهنگی و تمناقض است. در این حالت ایجاد تغییر در یک زیر سیستم به طور همزمان از یک طرف منجر به ایجاد یک نتیجه مثبت و در عین حال از طرف دیگر منجر به بروز یک نتیجه منفی می‌گردد.

در نهایت برای تکمیل دانشتان در زمینه حل مسائل به روش‌های خلاقانه، مطالعه کتاب جادوی بزرگ اثر الیزابت گیلبرت را به شما پیشنهاد می‌کنیم. نویسنده در این کتاب سعی می‌کند با ارائه راهکارهایی کمکتان کند تا از سرچشمه الهامات و خلاقیتتان بهترین استفاده را بکنید و برای بلندپروازی از چیزی نترسید.