ثبت نام و دریافت هدیه
فرض کنید یکی از مسافرین هواپیمای سریال گم‌شده (Lost) هستید. هواپیمای شما در جزیره‌ای ناشناخته سقوط میکند، شما جان سالم به در می‌برید، اما هیچ‌چیز از مکانی که در آن قرار دارید نمی‌دانید. نقشهای ندارید، مکان را نمی‌شناسید، خطرهای آن را نمی‌دانید و گویی در یک هزارتوی ناشناخته گیر افتاده‌اید.
احتمالاً با تصور این اتفاق، استرس و ناامیدی عجیبی شما را فرا می‌گیرد. اما اگر نقشه راهی همراه خود داشتید، قطعاً از وحشت، گم‌گشتگی و سردرگمی نجات پیدا می‌کردید و آن را چون نوری معجزه‌آسا در دل تاریکی می‌پنداشتید.
در زندگی واقعی هم داشتن نقشه ذهنی یا Mind Map می‌تواند شما را از سردرگمی و ترس نجات دهد و در یادگیری بهتر و رسیدن به اهدافتان یاری‌گر شما باشد. در این مقاله از بوکاپو قصد داریم با نقشه‌برداری ذهنی، انواع آن، نمودارها و روش ترسیمش آشنا شویم. پس با ما همراه باشید.
نقشه ذهنی یا Mind Map چیست؟
تصور کنید باید در کنفرانسی بسیار رسمی و در حضور افراد زیادی سخنرانی کنید؛ اما هیچ‌گونه یادداشتی همراه خود ندارید که ذهنتان را ثبات بخشد. بدون یادداشت، احساس اضطراب و ترس نمی‌کنید؟ حتی تصورش هم ترسناک است.
پس اجازه دهید این ایده ترسناک را با یک تصویر شیرین جایگزین کنیم. این بار تصور کنید که در آن کنفرانس هستید و یک کاغذ که شامل نقشه کلی از سخنرانی شماست همراه خود دارید. با این نقشه، میتوانید تمرکزتان را به‌راحتی روی موضوع حفظ کنید. آیا حس ترس، جایش را با یک حس اطمینان‌خاطر عوض نکرد؟
این نقشه، همان نقشه ذهنی است که یک روش گرافیکی برای نمایش ایدهها و مفاهیم محسوب میشود. ساختاردهی اطلاعات در ذهن شما، با کمک این نقشه بسیار بهتر صورت می‌گیرد.
همچنین در تجزیه‌وتحلیل، درک، یادآوری و تولید ایده‌های جدید و بهتر، به کمک شما می‌آید. در این روش، برخلاف یادداشت‌برداری سنتی یا متن خطی، اطلاعات به‌گونه‌ای ساختار می‌یابد که بسیار شبیه به نحوه عملکرد واقعی مغز شماست.
از آنجایی که این فعالیت، هم تحلیلی و هم هنری است، مغز شما را به روشی بسیار غنی‌تر درگیر میکند. نقشه‌برداری ذهنی یکی از روش‌هایی است که می‌تواند به استفاده از ۱۰۰ درصد مغز و تقویت عملکردهای شناختی آن کمک میکند. علاوه‌بر همه این ویژگی‌ها، سرگرم‌کننده هم هست.
نقشه ذهنی تونی بوزان
تونی بوزان، یک نویسنده و مشاور آموزشی و از بنیان‌گذاران اصلی تکنیک نقشه ذهنی محسوب میشود. او در کتاب‌های خود، درباره این روش به‌طور گسترده صحبت کرده است. برای ایجاد این نقشه به روش بوزان، ۳ قانون وجود دارد که باید آنها را رعایت کنید:
قانون شماره ۱: نقشه‌برداری ذهنی را از وسط کاغذ شروع کنید
یادداشت‌ها را باید به‌گونه‌ای ایجاد کنید که مغز شما آنها را دوست داشته باشد. مغز بهصورت خطی عمل نمی‌کند، بلکه از مفهومی به مفهوم دیگر، ایده‌ای به ایده دیگر و تصویری به تصویر دیگر می‌پرد.
ایجاد یک نمای کلی از اطلاعات روی کاغذ، به شما این امکان را می‌دهد که افکار و داده‌های جدید را به‌راحتی و بدون دردسر زیاد اضافه کنید. به همین دلیل است که باید از مرکز کاغذ خود شروع به کار کنید.
به این ترتیب میتوانید اطلاعات خود را در اطراف موضوع اصلی اضافه کنید. شما موضوع خود را در مرکز می‌کشید و برای آن نام می‌گذارید.
آقای بوزان توصیه میکند که مرکز نقشه باید بزرگ، دعوت‌کننده و دارای حداقل ۳ تا ۵ رنگ باشد. باید چیزی باشد که شما دوست دارید به آن نگاه کنید. به این ترتیب، نگاه‌کردن به یادداشت‌هایتان بسیار آسان‌تر میشود و مغز شما آن را راحت‌تر به یاد می‌آورد.
قانون شماره ۲: افکار را به اطراف مرکز اضافه کنید
در این مرحله باید ایده اصلی خود را گسترش بدهید و توضیحات بیشتری درباره آن بنویسید تا ذهنتان جزئیات را به یاد آورد. پس هر نوع اطلاعات مهم و لازم را به اطراف ایده اصلی خود اضافه کنید.
این کار با کشیدن یک خط کوچک (یک شاخه) از مرکز رو به بیرون و کشیدن یک تصویر یا نوشتن یک کلمه انجام میشود. با این کار، چشم شما اطلاعات مهم مربوط به ایده اصلی را دنبال میکند و ذهنتان توضیحات مربوط به آن را به یاد می‌آورد.
قانون شماره ۳: از تصاویر، رنگ‌ها و متن استفاده کنید
آقای بوزان تأکید زیادی روی استفاده از تصاویر، نقاشی، رنگ و متن برای ایجاد نقشه ذهنی دارد. شما باید تا حد امکان از تصاویر برای تحریک کل مغز خود استفاده کنید. کلمات، نیمکره سمت چپ مغز شما را تحریک می‌کنند.
برای آنکه بتوانید نیمکره سمت راست خود را هم فعال کنید، باید از تصاویر و رنگ‌ها استفاده کنید. بنابراین، این موارد را به نقشه خود اضافه کنید و مطمئن شوید که تا حد امکان از کل مغز خود استفاده می‌کنید.
کاربرد نقشه ذهنی در یادگیری
یادگیری به روش سنتی دیگر کافی نیست. دانش‌آموزان، دانشجویان و اصولاً هر شخصی که در مسیر یادگیری قرار دارد، برای تسلّط سریع به مفاهیم جدید، با فشار زیادی مواجه میشود. هر ابزاری که بتواند به شما کمک کند تا اطلاعات را بهصورت کارآمدتری یاد بگیرید و حفظ کنید، یک موهبت است.
نقشه ذهنی ابزاری بسیار مؤثر در یادگیری، هم برای کسانی که در حال یادگیری هستند، مانند دانش‌آموزان، و هم برای کسانی که در حال آموزش به دیگران هستند، مانند معلمان است. این روش می‌تواند به معلمان و اساتید کمک کند تا آموزش خود را بهبود بخشند.
همچنین دانش‌آموزان و دانشجویان می‌توانند دانش را به‌گونه‌ای که متناسب با نیازهای خاص آنها باشد، بهتر درک کرده و حفظ کنند. در ادامه چند مورد از کاربردهای نقشه‌برداری ذهنی در یادگیری را برای شما شرح می‌دهیم.
-
یادداشت‌برداری را کارآمدتر میکند
برای بسیاری از افرادی که در حال یادگیری موضوعی هستند، یادداشت‌برداری شامل نوشتن خط‌به‌خط متن در حین صحبت مربی است. هدف، ثبت هرچه بیشتر اطلاعات به امید گرفتن چیزی مهم است. پس از آن، فرد باید یادداشت‌های خود را دوباره سازماندهی کند و نکات مهم و مفید را انتخاب کند.
اما با این نقشه، شما میتوانید با موضوع اصلی که معلم یا استاد پوشش می‌دهد شروع کنید. سپس جزئیات مربوطه را در نقشه خود ثبت کنید. درنتیجه، میتوانید بیشتر بر آنچه که آموزش داده میشود تمرکز کنید.
-
حل مسائل را آسان‌تر میکند
دانش‌آموزان و دانشجویان، بسیاری از وقت خود را در کلاس، صرف حل مسائل پیچیده می‌کنند. برای انجام این کار، آنها مجبور میشوند چندین راه‌حل را امتحان کنند تا به راه‌حل اصلی برسند.
در زندگی واقعی هم انسان مدام با مسائلی روبه‌رو میشود که اگر توانایی حل آنها را نداشته باشد، نمی‌تواند زندگی خود را اداره کند. پس یادگیری روش‌های مواجه‌شدن با مسئله و حل آن برای انسان ضروری است. این همان موضوعی است که در خلاصه کتاب حل مسئله اثر یان رابرتسون به آن اشاره شده است.
نقشه‌برداری ذهنی یکی از روش‌هایی است که به انسان کمک میکند تا بتواند رویکرد سازمان‌یافته‌تری داشته باشد، بتواند ایده‌هایی را که امتحان میکند، گام‌هایی را که در طول هر تلاش بر می‌دارد و همچنین نتایج را ثبت کند. سپس هنگامی که ایده مناسب پیدا شد، اگر در آینده با مشکل مشابهی روبه‌رو شود، به‌راحتی می‌تواند آن را حل کند.
-
جمع‌بندی کتاب را کارآمدتر میکند
بسیاری از افراد برای آنکه مطالب کتابی را یاد بگیرند، آن را جمع‌بندی و خلاصه می‌کنند. اما مشکل اینجاست که این خلاصه‌ها اغلب بهصورت بازنویسی کتاب انجام میشود. اگر کتاب چگونه کتاب بخوانیم را در بوکاپو مطالعه کنید، متوجه می‌شوید که این روش هیچ کمکی به درک کتاب نمی‌کند.
بهتر است به‌جای یادداشت‌برداری خطی، برای خلاصه‌کردن، از نقشه‌برداری ذهنی استفاده کنید. در این صورت، درک مضامین و مفاهیم آن کتاب برایتان بسیار ساده‌تر میشود.
-
تفکر خلاق را تقویت میکند
کتاب‌های درسی، مقاله‌ها و یادداشت‌های سنتی، ساختاری از بالابه‌پایین دارند که تفکر دانش‌آموزان و دانشجویان را محدود میکند. برای آنکه متفاوت‌تر و بهتر باشید، باید از روش‌های سنتی و ناکارآمد دوری کرده و نوآور باشید. در همین راستا میتوانید خلاصه‌ای از کتاب نوآوران را در بوکاپو مطالعه کنید. نقشه‌برداری ذهنی هم، یک روش جدید و کارآمد است که خلاقیت را بیشتر و ذهن شما را بازتر میکند.
پیشنهاد مطالعه: نقشه ذهنی یا Mind Map چیست و چه کاربردی در یادگیری دارد؟
-
درک و یادگیری موضوعات پیچیده را آسان‌تر میکند
مغز برای درک کامل موضوعات مختلف و کسب دانش، به تعامل فعال و چندحسی نیاز دارد. به همین دلیل است که افراد با روش‌های استاندارد یادگیری که اطلاعات را بهصورت خطی و تک‌بعدی منتقل می‌کنند مشکل دارند. در این‌باره، جیم کوییک در کتاب بی حد و مرز، نقشهای برای رسیدن به ذهنیتی نامحدود و رهایی از روش‌های یادگیری قدیمی و ناکارآمد ارائه میکند.
یکی از روش‌هایی که به شما کمک میکند تا بتوانید به‌راحتی مفاهیم را درک کنید نقشه ذهنی است؛ زیرا مغز شما با کمک این نوع نقشه مجبور میشود بین قطعات مختلف اطلاعات به‌ظاهر جدا از هم، ارتباط برقرار کند. این امر، به شما کمک میکند تا تصویر واضح‌تر و کامل‌تری از یک موضوع یا مفهوم ایجاد کنید.
-
حفظ اطلاعات را آسان‌تر میکند
مغز به شکلی سازمان‌یافته و پیچیده عمل میکند. همان‌طور که کوین هورسلی در کتاب حافظه نامحدود بیان کرده، استفاده حداکثری از قدرت مغز و حافظه نیاز به انجام تکنیک‌های خاصی دارد. روش نقشه‌برداری ذهنی هم می‌تواند یک تکنیک مؤثر در این راه باشد. این روش به شما کمک میکند تا به طور کامل، درگیر موضوعات موردنظر شوید. نقشه ذهنی با استفاده از تجسم اطلاعات و تشریح روابط بین ایدهها، نحوه عملکرد واقعی ذهن را منعکس میکند. این در حفظ و یادگیری بهتر، کمک بزرگی به شما میکند.
مواردی که نام بردیم، تنها چند کاربرد از کاربردهای مختلف و تأثیرگذار نقشه‌برداری ذهنی در یادگیری بود. در بخش بعدی قصد داریم مزایای این روش را بررسی کنیم.
مزایای نقشه ذهنی
نقشه‌برداری ذهنی مزایای زیادی دارد. در این بخش، به برخی از این مزایا اشاره می‌کنیم.
-
سازماندهی دانش
ماهیت بصری این نقشه به شما کمک میکند تا نکات و اطلاعات لازم را به‌سرعت درک کنید. این درک و فهم سریع، سبب سازماندهی دانش ذهنی شما میشود.
-
ارتقای درک مطلب
نقشه‌برداری ذهنی به شما کمک میکند تا ایده‌های خود را با متن کمتر و تصاویر بیشتر تجسم کنید و آنها را شهودی و قابل‌درک‌تر کنید.
-
تحریک قدرت ذهن
نقشه‌برداری ذهنی می‌تواند قدرت ذهنی شما را تحریک کند و به شما این امکان را بدهد که به طور انتقادی به موضوع اصلی و ایده‌های فرعی فکر کنید. این روش، یک راه عالی برای توسعه مهارت‌های تحلیلی است.
-
بهبود مهارت‌های گفتاری عمومی
نقشه ذهنی می‌تواند محتویات گفتار را ساختاربندی کند و به سخنرانان کمک کند ایدهها و جزئیات اصلی را بهتر به‌خاطر بسپارند. به این ترتیب، گوینده می‌تواند سخنرانی را روان‌تر پیش ببرد. اگر تمایل دارید درباره سخنرانی در جمع بیشتر بدانید تا بتوانید تبدیل به یک سخنران مسلط شوید، پیشنهاد می‌کنیم کتاب هنر سخنرانی در جمع را حتما مطالعه کنید.
-
ارتقاء نوآوری و خلاقیت
تفکر سیستماتیک و منطقی پشت روش نقشه‌برداری ذهنی، باعث ایجاد ایده‌های خلاقانه‌تر و درنتیجه، ارتقای نوآوری میشود.
-
حل مسائل
در مرحله اول، این ابزار به افراد اجازه می‌دهد تا با تجسم به‌موقع، مشکل را کشف کنند. این نوع نقشه با تجزیه‌وتحلیل دقیق مفاهیم، می‌تواند شما را به تفکر عمیقتر تشویق کند. درک عمیق و همه‌جانبه یک موضوع، حل آن را تسریع می‌بخشد.
-
برنامه‌ریزی
نقشه‌برداری ذهنی روشی سازمان‌یافته، واضح و منظم برای برنامه‌ریزی ارائه می‌دهد که وظایف، زمان و مکان را بهصورت بصری نشان می‌دهد.
-
تعیین اهداف
بررسی و انتخاب روش های تعیین هدف در زندگی کمک بزرگی به رسیدن شما به اهدافتان میکند. یکی از روش‌های سودمند برای تعیین اهداف، نقشه‌برداری ذهنی است. میتوانید اهداف کوتاه‌مدت یا بلندمدت خود را به‌وضوح با این نقشه تعیین کنید و اهداف را به اهداف کوچک‌تر و قابل‌دسترسی تقسیم کنید.
-
یادگیری بهتر
تجسم، می‌تواند به درک بهتر و فراگیری گسترده‌تر مطلب کمک کند. همچنین، می‌تواند کنجکاوی شما را برانگیزد و حافظه‌تان را تقویت کند.
این موارد از مهم‌ترین مزایای نقشه‌برداری ذهنی هستند. اگر تا اینجای بحث به این روش علاقه‌مند شده‌اید، اما احتیاج به یادگیری روش ترسیم نمودار آن و مشاهده نمونه عینی دارید، ادامه مقاله را از دست ندهید.
چگونه نمودار نقشه ذهنی ترسیم کنیم؟
برای ترسیم نقشه ذهنی، از وسط یک صفحه خالی شروع کنید و ایده‌ای را که می‌خواهید توسعه دهید بنویسید یا ترسیم کنید. موضوعات فرعی مرتبط با موضوع مرکزی را گسترش دهید و هر یک از آنها را با یک خط به مرکز وصل کنید.
همین فرایند را برای موضوعات فرعی تکرار کنید. زیرمجموعه‌های سطح پایین‌تر را به‌دلخواه ایجاد کرده و هر یک از آنها را به موضوع فرعی مربوطه متصل کنید.
چند توصیه مهم:
- از رنگ‌ها، نقاشی و نمادها به‌وفور استفاده کنید و تا جایی که میتوانید بصری باشید.
- عنوان‌ها را تا حد امکان کوتاه نگه دارید. آنها را تنها در یک کلمه یا یک تصویر خلاصه کنید.
- اندازه، رنگ و تراز متن را تغییر دهید. تا جایی که میتوانید برای تأکید بر نکات مهم، نشانه‌های بصری ارائه دهید. هر نشانه، به درگیرشدن مغز شما کمک میکند.
اکنون چند مثال از این روش را با هم مشاهده می‌کنیم:
مثال برای نقشه ذهنی
در این بخش قصد داریم چند مثال از این نوع نقشه بزنیم تا ذهن شما نسبت به این موضوع بازتر شود.
-
نوشتن مقاله
برای ترسیم نقشه ذهن خود جهت نوشتن مقاله، ابتدا از مرکز کاغذ خود شروع کنید و ایده اصلی مقاله را آنجا بنویسید. سپس، ایدهها و تیترهای فرعی مقاله را در اطراف آن بنویسید و آنها را با خطی به مرکز وصل کنید.
-
برنامه‌ریزی یک رویداد
برنامه‌ریزی رویدادها، از عروسی گرفته تا یک کنفرانس علمی بزرگ، می‌تواند دشوار باشد. این رویدادها معمولاً جزئیات زیادی دارند که باید پیگیری شوند. استفاده از این نقشه برای برنامه‌ریزی رویداد، راهی عالی برای پیگیری و یادآوری تمامی این جزئیات است. در رابطه با هنر برنامه‌ریزی، خواندن کتاب شیوه سامان دادن کارها هم می‌تواند بسیار مفید واقع شود.
-
درس‌خواندن زمان امتحان
نقشه ذهنی، یکی از بهترین روش‌های درس‌خواندن برای امتحان است. این نقشه باعث میشود اطلاعاتی را که یاد گرفته‌اید مرور کنید. به‌علاوه، ماهیت بصری آن، یادآوری اطلاعات را زمانی که سر جلسه امتحان هستید آسان‌تر میکند. این امر، می‌تواند نمرات شما را تا حد خوبی بهبود بخشد.
ابزارهای ترسیم نقشه ذهنی
همان‌طور که گفتیم، شما میتوانید نقشهای را که در ذهن خود دارید روی کاغذ بکشید؛ اما استفاده از کاغذ برای این کار معایبی به همراه دارد. شما به‌اندازه کاغذی که کارتان را با آن شروع کرده‌اید محدود می‌شوید. همچنین، نمی‌توانید اشتباهی را لغو یا به‌راحتی ویرایش کنید.
اگر هم نقشه خود را گم کنید، دیگر دسترسی شما به آن برای همیشه از بین می‌رود. برای جلوگیری از این اتفاقات، بهتر است از ابزارهای دیجیتالی برای ترسیم نقشه خود استفاده کنید. ما در ادامه، ۶ ابزار کاربردی برای این کار را با شما به اشتراک می‌گذاری:
- Coggle که ابزاری مناسب برای مبتدیان محسوب میشود.
- Mindly که یک ابزار مخصوص گوشی‌های موبایل است.
- MindMeister که برای همکاری یک تیم بر روی نقشه‌های ذهنی مناسب است.
- Scapple که برای نقشه‌برداری ذهنی روان و غیرمستقیم استفاده میشود.
- Stormboard که برای جلسات نقشه‌برداری ذهنی حضوری استفاده میشود.
- MindNode که مخصوص کاربران اپل است.
سخن پایانی
احتمالاً مبحث نقشه ذهنی برایتان جذاب بوده که تا انتهای مقاله همراه ما بوده‌اید. ما سعی کردیم هر سؤالی را که فکر می‌کردیم درباره نقشه‌برداری ذهنی برایتان پیش‌آمده، جواب دهیم.
امیدواریم استفاده از این تکنیک، یادگیری اطلاعات و رویارویی با چالش‌های مختلف را برای شما آسان‌تر کند و هیچگاه در زندگی شخصی، حس مسافران هواپیمای سریال لاست را نداشته باشید. اگر سؤال، ابهام، انتقاد یا پیشنهادی درباره این مقاله و نقشه ذهنی داشتید، خوشحال می‌شویم با ما در میان بگذارید.
نقشه ذهنی، یک نمودار است که اطلاعات در آن بهصورت بصری و همراه با کلمات کوتاه نشان داده میشوند. درواقع این نقشه، یک تکنیک همهکاره برای افزایش بهرهوری است که در زمینههای مختلف کاربرد پیدا میکند.
این نقشه به دلیل بصری بودن، به درک بهتر مفاهیم و حفظ آنها در حافظه افراد کمک میکند. همچنین سبب میشود افراد با مطالب ارتباط برقرار کنند. این خصوصیات، سبب یادگیری بهتر و عمیقتر میشوند.
شما میتوانید هم بهصورت دستی و هم با نرمافزارهای دیجیتال نقشهای را که در ذهن دارید ترسیم کنید. در هر دو صورت، بهتر است ایده اصلی خود را در مرکز قرار دهید و ایدهها و اطلاعات فرعی را به طرفین منشعب کنید. از اهمیت رنگ، تصویر و نقاشی هم غافل نشوید.
