چگونه از انتقاد پذیری در جهت رشد فردی استفاده کنیم؟

نمی‌دانم چرا وقتی به نامزدم می‌گویم این همه سیب زمینی سرخ کرده را یکجا نخورد، عصبانی می‌شود! من فقط نگران وزن او هستم! آیا من حرف بدی به او می‌زنم؟ یا با لحن یا کلمات نامناسبی خواسته‌ام را بیان می‌کنم؟ شاید او آنقدر مغرور است و فرهنگ انتقاد پذیری ندارد که فکر می‌کند کاری که انجام می‌دهد درست است!

واکنش مناسب و صحیح به انتقاد کار آسانی نیست. هیچکس دوست ندارد نقاط ضعف و اشتباهاتش توسط یک دوست، همکار، شریک عاطفی یا هر فرد دیگری مورد سرزنش قرار بگیرد و احساس حقارت کند.

هم منتقد باید راه و روش درست یک انتقاد تاثیرگذار و مفید را بلد باشد و هم انتقاد شونده باید واکنش صحیح برای بهره گرفتن از انتقاد در جهت رشد فردی و بهبود مهارت‌هایش را بلد باشد. در این مقاله از مجله بوکاپو می‌خواهیم با ارائه نکات و راهکارهایی به تقویت مهارت انتقادپذیری‌ کمک کنیم.

انتقاد، اشتباه معنی شده!

انتقاد در فرهنگ لغت به معنی عیب‌جویی و سرزنش کردن نیست! بلکه به معنای جدا کردن خوب از بد و یا برشمردن محاسن و معایب است. اما در طول زمان ذهنیت غالب ما بر این اساس شکل گرفته که انتقاد تنها بیان نکات منفی و نامطلوب است.

هنگامی که می‌خواهیم از کسی تعریف و تمجید کنیم، به نظر نمی‌رسد کار سختی پیش رو داشته باشیم! چون می‌دانیم که همه از تحسین و تعریف خوشحال می‌شوند پس اغلب نیازی نمی‌بینیم آداب خاصی را رعایت کنیم.

گرچه حتی حسن‌جویی از دیگران نیز آداب مخصوص به خود را دارد که در اینجا از آن‌ها صرف نظر می‌کنیم. روی دیگر سکه زمانی نمایان می‌شود که آن ویژگی، بد و منفی است و احتمالا طرف مقابل از اینکه آن را واضح بیان کنیم چندان خوشحال نخواهد شد.

بنابراین اگر برایمان مهم باشد که روابطمان را دچار چالش نکنیم و به روشی انتقاد کنیم که شخص مقابل تصور نکند از روی دشمنی و غرض‌ورزی حرفی زده‌ایم، لازم است اصول انتقاد کردن را بیاموزیم و به کار ببریم.

پیشنهاد مطالعه: چگونه از انتقاد پذیری در جهت رشد فردی استفاده کنیم؟

چه وقت انتقاد کردن تاثیرگذار است؟

مثال سیب‌زمینی در ابتدای مقاله را به یاد دارید؟ خوردن سیب زمینی سرخ شده بسیار لذت‌بخش است اما انجام این کار یک روی دیگر نیز دارد، افزایش وزن! ممکن است شریک عاطفی‌تان توجه نکند که تکرار مداوم این کار چه مضراتی برای سلامتی او دارد.

دقیقا همین مسئله جرقه اولیه برای انتقادکننده است: آگاه کردن طرف مقابل از اثرات مخرب رفتاری خاص که به خودش یا دیگران آسیب مستقیم یا غیرمستقیم وارد می‌کند.

اما وقتی به همین مثال دقت کنید، درمی‌یابید که برای اینکه یک نقد تاثیر مثبتی داشته باشد، نحوه برخورد طرف دوم داستان، یعنی کسی که از او انتقاد می‌شود نیز مهم است.

اگر آداب اولیه انتقاد کردن رعایت شده باشد ولی شخص به علت مهارت‌ ضعیف انتقاد پذیری دست به انکار و توجیه بزند یا خشم و عصبانیت راه را بر منطق او ببندد، امیدی به تاثیرگذاری انتقاد نخواهد بود.

در واقع طرف مقابل هم باید ظرفیت پذیرش نقاط ضعف خود را داشته باشد. اگر تجربیات قبلی، خلاف این را به شما ثابت کرده است، به احتمال زیاد انتقاد کردن راه حل مشکلی که دارید نیست و باید روش دیگری را برای تعامل با طرف مقابل پیدا کنید.

پیشنهاد مطالعه: چگونه از انتقاد پذیری در جهت رشد فردی استفاده کنیم؟

روان انسان به طور طبیعی تمایل دارد باورهای غلط و رفتارهای اشتباهش را توجیه کند و همه چیز را به نفع خودش تمام کند. اینکه بدانیم چه چیزی این میل را در ما شدت می بخشد و از پذیرش اشتباهات و رفتارهای غلطمان جلوگیری می‌کند.

مسئله بسیار مهمی در تقویت مهارت انتقادپذیری است که کتاب کی بود کی بود؟ آن را بررسی کرده است. در صورتی که خود یا اطرافیانتان با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنید، پیشنهاد می‌کنیم در اولین فرصت نکات مهم این کتاب را در وبسایت بوکاپو مرور کنید.

انتقاد پذیری چیست؟

انتقاد معمولا یک واکنش کلامی برای نشان دادن جنبه دیگری از اتفاقات است که احتمالا هیچ‌کس علاقه‌ای به رویارویی با آن‌ها ندارد.

انتقادپذیری نحوه منطقی و صحیح مواجه با این جنبه دوست نداشتنی است به نحوی که به بهبود شرایط کمک کند. کار مشکل اما مفیدی است.

زیرا دیگران تجربه معاشرت با ما را دارند اما ما فرصت اینکه با خودمان معاشرت کنیم و عملکردمان را از بیرون مشاهده کنیم، نداریم.

گاهی صداقت و صراحت دیگران در بیان این تجربه به ما کمک می‌کند گره‌های درون شخصیتمان را پیدا کنیم و برای باز کردنشان هرکاری لازم است را انجام دهیم.

آن انتقادی که عصبانیتان می‌کند را جدی بگیرید!

اجازه بدهید به یک نکته مهم که مانند گنجی در پشت انتقاد پذیری پنهان شده است اشاره کنیم: آن حرفی که بیشتر از همه شما را بهم می‌ریزد، همان کلیدی است که قفل‌های روانتان را باز می‌کند.

ممکن است از خواندن این جمله کمی متعجب شده باشید. مسائلی که شما را عصبانی می‌کنند، رفتارها و اشخاصی که از آن‌ها متنفرید، ویژگی‌های همان افرادی که بیشتر از همه سعی می‌کنید شبیهشان نباشید.

همه این‌ها مسائلی هستند که شما در نیمه دیگری از وجود خودتان پنهان کرده‌اید و تمایلی ندارید به آن‌ها نگاهی بندازید! رویارویی دشوار اما بسیار سازنده‌ای است.

پیشنهاد می‌کنیم این جنبه پنهان از روانتان که پاسخ بسیاری از سوالاتتان را در خود دارد را با کمک دبی فورد در کتاب نیمه تاریک وجود بررسی کنید و در مرحله بعد برای کسب مهارت واکنش بیرونی مناسب به انتقاد، یعنی انتقادپذیری بروید.

خلاصه کتاب نیمه تاریک وجود

به وجودتان جانی تازه ببخشید

دبی فورد

در ۵۰ دقیقه مطالعه کنید

مشاهده کتاب نیمه تاریک وجود

روش تشخیص انتقاد سازنده از انتقاد تخریب‌گرانه

مرحله اول رفتار صحیح در مقابل انتقادی که از شما شده، این است که بتوانید دو موضوع را بررسی کنید :

برای بررسی سوال اول، نیاز به قضاوت منصفانه و صحیح درباره خودتان دارید. یعنی مشکل‌ترین قضاوت دنیا! باید بتوانید رفتار یا طرز فکر خود را در آن موقعیت خاص که طرف مقابل درباره‌اش اعتراض دارد، به درستی بررسی کنید. اگر پس از این بررسی به این نتیجه رسیدید که حق با طرف مقابل است، عالی است!

شما هم اکنون یک شاه کلید برای خودشناسی در دستتان دارید! این همان انتقاد سازنده‌ای است که به شما در جهت رشد فردی‌تان کمک خواهد کرد. موضوع هر چه که بود؛ حتما برای اصلاحش تلاش کنید، مطالعه کنید و یا از متخصص و مشاور کمک بگیرید.

اما پیشنهاد می‌کنیم اگر ابزار مناسب برای این مرحله یعنی بینش صحیح برای قضاوت را در دست ندارید، نکات مهم کتاب یک نگاه در بوکاپو را در اولین فرصت مرور کنید.

اما پاسخ سوال دوم کمی مشکل‌تر است. زیرا اگر احساس کنید کسی از نقطه ضعفتان برای تخریب و تحقیر شما استفاده کرده است، کنترل احساسات و قضاوت صحیح مشکل‌تر می‌شود.

گاهی ممکن است حرف درستی توسط شخص یا شیوه نادرستی به گوش ما برسد. در این مرحله بلوغ و آگاهی به کمکمان می‌آید تا این دو موضوع را از یکدیگر تفکیک کنیم.

در صورتی که حق با طرف مقابل بوده اما شیوه انتقاد کردنش ویژگی‌های زیر را دارد، در حالت بدبینانه قصد تخریب شما را دارد و در حالت خوشبینانه روش درست انتقاد کردن را بلد نیست:

در مقابل انتقاد تخریبگرانه چه کنیم؟ در ادامه مطلب، در هر مرحله از انتقاد پذیری راهکارهایی برای جلوگیری از آسیب‌های انتقاد تخریب‌گرانه ارائه خواهد شد که پیشنهاد می‌کنیم آن‌ها را مرور کنید.

انتقاد سازنده چه فایده ای دارد؟

روانشناسان در مورد انتقاد سازنده، «گیر کردن سبزی لای دندان» را مثال می‌زنند:

درواقع، انتقاد سازنده برای کمک به افراد است، نه آسیب رساندن به یک رابطه شخصی یا شغلی! انتقاد سازنده بسیار مفید است زیرا اطلاعات ارزشمندی را در اختیار افراد قرار می‌دهد.

این اطلاعات به معنای آگاهی یافتن از کارهایی است که ما تا دیروز فکر می‌کردیم درست هستند و اکنون به ماهیت اصلی آنها پیدا برده‌ایم.

انتقاد سازنده نقاط ضعف افراد را آشکار می‌کند و باعث می‌شود انسان‌ها برای بهبود خصوصیات شخصیتی، توسعه مهارت های فردی خود تلاش کنند.

اگر خود را در موقعیت پذیرش انتقاد سازنده می‌بینید، می‌توانید از مزایای آن بهره‌مند شوید. موارد زیر مهم‌ترین فواید انتقاد پذیری است:

پیشنهاد مطالعه: چگونه از انتقاد پذیری در جهت رشد فردی استفاده کنیم؟

چگونه انتقاد پذیر باشیم؟

در ادامه ۹ مرحله را توضیح داده‌ایم که بهتر است برای مواجه با انتقادی که از شما می‌شود، طی کنید. البته شما مختارید به هر روشی مناسب می‌بینید جواب انتقاد را بدهید.

اما استفاده از مراحل زیر کمک می‌کند بهترین واکنش، کمترین تنش و بیشترین بهره را از این موقعیت در راستای رشد و توسعه فردی به دست آورید، از کوره در نروید و به اعتبارتان نزد دیگران بیفزاید.

   ۱- قبل از هر واکنشی، فقط گوش دهید

هرگونه واکنش اولیه را حذف کنید و فقط گوش دهید تا متوجه شوید اتفاقی که افتاده، از دید شخص دیگری چگونه ارزیابی می‌شود. با این قصد گوش کنید که بفهمید ماجرا از چه قرار است نه با این نیت که بلافاصله پاسخی بدهید.

صحبت طرف مقابل خود را قطع نکنید، بحث نکنید، حقایق را رد یا تصحیح نکنید، انتقادات و شکایات خود را مطرح نکنید، فقط گوش دهید! گوش دادن فعال به معنای درک کردن عمیق صحبت طرف مقابل است و یکی از اصول برقراری ارتباط موثر است.

گوش دادن فعال به معنای تسلیم در برابر حرف‌های طرف مقابل نیست. شاید انتقاد سازنده باشد، پس ابتدا گوش دهید و سپس پاسخ مناسب را ارائه دهید.

تنها در یک صورت اجازه ندهید طرف مقابل به صحبت‌اش ادامه دهد. اگر طرف مقابل فریاد‌زنان یا با کلمات توهین‌آمیز در حال بیان انتقادش بود، بلافاصله با لحن آرام اما جدی و مقتدرانه به او بگویید که تا زمانی که نمی‌تواند عصبانیتش را کنترل کند و با لحن و کلمات مناسب و محترمانه انتقادش را بیان کند، نمی‌توانید با او گفتگو کنید.

بهتر است زمانی را صرف بازیابی آرامش کنید و وقت دیگری را برای گفتگو تعیین کنید. استفاده از زبان بدن مناسب در هر مرحله از انتقادپذیری، در انتقال درست احساساتتان نقش بسیار موثری را ایفا می‌کند.

گاهی بیان بهترین کلمات با لحن نامناسب و حالت چهره در هم کشیده تاثیر مثبت آن کلمات را نیز از بین می‌برد. پیشنهاد می‌کنیم با مرور تکنیک‌ های زبان بدن به تاثیرات مثبت کلامتان بیفزایید.

   ۲- حالت تدافعی خود را بشناسید

ما آماده‌ایم که در صورت انتقاد بلافاصله وارد حالت دفاعی شویم. آگاه شدن از حالت تدافعی می‌تواند اولین سد در عدم انتقاد پذیری را بشکند! وقتی به چیزی که موافق نیستید گوش می‌دهید، حالتی دفاعی به خود می گیرید، اما اگر انتقاد سازنده باشد، چطور؟

اگر واقعا رفتار اشتباه شما به دیگری آسیب وارد کرده باشد، واکنش نابجای شما تنها از اعتبار و منطقتان نزد دیگران می‌کاهد. ممکن است فرد متعصبی به نظر برسید. پس بهتر است ابتدا دلیل عصبانیت یا ناراحتی خود را کشف کنید و سپس تصمیم بگیرید چه پاسخی بدهید.

تله‌های روانی یکی از همان عواملی هستند که ما را وادار به استفاده از مکانیزم‌های دفاعی می‌کنند. این تله‌ها عمدتا در دوران کودکی و در اولین مواجه ما با هر مسئله‌ای در ذهنمان شکل گرفته است.

جفری یانگ در خلاصه کتاب زندگی خود را دوباره بیافرینید کمکمان می‌کند این تله‌ها را پیدا کنیم و برای خلاص شدن از شرشان چاره‌ای بیابیم.

   ۳- نفس عمیق بکشید

وقتی انتقادی را می‌شنوید، ممکن است به سرعت عرق کنید و ضربان قلبتان بالا برود، اما نیاز نیست تا این اندازه به خود سخت بگیرید. شما می‌توانید هر نوع انتقادی را نپذیرید و روی حرف خود ثابت قدم باشید.

ولی سعی کنید ابتدا نفس عمیقی بکشید و در مورد انتقاد فکر کنید. هر کاری می‌توانید انجام دهید تا خود را آرام کنید. آرامش بهترین راه برای پذیرش آگاهانه انتقاد و بررسی شفاف‌تر موضوع باشد.

پیشنهاد مطالعه: چگونه از انتقاد پذیری در جهت رشد فردی استفاده کنیم؟

   ۴- در مورد چیزهای مبهم سوال بپرسید

وقتی انتقاد مبهم است، از فرد انتقادکننده بخواهید تا بیشتر توضیح دهد. این کار باعث می‌شود منظور دقیق را بفهمید و به او نشان دهید که آماده پذیرش انتقاد هستید.

فقط مراقب باشید مثل یک وکیل رفتار نکنید و با طرح پرسش‌های بسیار، از موضوع اصلی خارج نشوید. فقط از طرف مقابل بخواهید در مورد چیزهای مبهم بیشتر توضیح دهد.

   ۵- روی توهین خط بکشید

ممکن است بعد از شنیدن انتقاد از کوره در بروید و شروع به توهین کنید. این الگوی رفتاری بدترین حالت ممکن است که نشان می‌دهد نه فرد انتقاد پذیری هستید و نه به آداب رفتار محترمانه آشنایی دارید!

اگر فرد مقابله با آرامش و مهربانی با شما سخن می‌گوید، پس چه دلیل دارد که عصبانی شوید یا به او توهین کنید؟ توهین کردن، شخصیت شما را زیر سوال می‌برد.

اگر حرفی که شنیدید شما را عصبانی کرده است، یک بار دیگر  تیتر «آن انتقادی که عصبانیتان می‌کند را جدی بگیرید» را در همین مقاله مطالعه کنید.

   ۶- از طرف مقابل تشکر کنید

پس از اتمام گفتگو، شما ممکن است تنها با ۷ درصد از صحبت‌های طرف مقابل موافق باشید اما همین ۷ درصد نیز می‌تواند وجه اشتراک شما با طرف مقابل باشد. این وجه اشتراک مهم است زیرا نشان می‌دهد که شما هنوز هم آماده پذیرش انتقاد هستید.

از طرف مقابل تشکر کنید زیرا حتی به اندازه ۷ درصد هم که باشد، شما را به سمت اصلاح و بهبود راهنمایی کرده است. اگر هم هیچ چیز برای توافق پیدا نکردید، از او به خاطر صراحتش تشکر کنید.

به او بگویید که به انتقادش فکر خواهید کرد. ممکن است پس از بررسی عمیق‌تر در خلوتتان به نکاتی پی ببرید که در همان لحظه اول نظرتان را به خود جلب نکرده است.

   ۷- برای بررسی انتقاد، زمان بیشتری بخواهید

اگر موضوع به گونه‌ای است که می‌توانید بلافاصله ارزیابی مناسب داشته باشید، با خودتان جمع‌بندی کنید و پاسخ مناسبی (رد یا قبول موارد عنوان شده) بدهید، این کار را انجام دهید.

اما اگر کنترل افکار خود را از دست داده‌اید یا به هر دلیل دیگری ترجیح می‌دهید در خلوتتان آن گفتگو را بررسی کنید و سپس پاسخ بدهید، حتما از طرف مقابل زمانی را برای فکر کردن درخواست کنید و نتیجه را در زمان دیگری با او مطرح کنید.

به یاد داشته باشید همیشه فرصت برای پاسخ دادن هست، اما گاهی دیگر نمی‌توانید حرفی که شتاب‌زده گفته‌اید را پس بگیرید!

   ۸- برای شنیدن انتقاد زمان مناسب را تعیین کنید

اگر طرف مقابل زمان و شرایط مناسبی را برای بیان انتقاداتش انتخاب نکرده، با حالتی محترمانه از او بخواهید که زمان دیگری را به گفتگو بپردازید.

مثلاً بگویید: «من نمی‌تونم در حال حاضر روی حرف‌هات تمرکز کنم چون در شرایط مساعدی نیستم. بهتره زمان دیگری رو برای گفتگو انتخاب کنیم.»

   ۹- دیدگاه متفاوت خود را بیان کنید

شما نباید بیش از حد سازگار و صلح‌طلب باشید که برای جلوگیری از درگیری، از طرف مقابل عذرخواهی ‌کنید. همین اجتناب از بحث و گفتگو در شرایطی که مطمئنید حق با شماست، نشانه‌ آشکاری از عزت نفس ضعیف است.

حتی اگر طرف مقابل انتقاد سازنده به شما ارائه دهد، باز هم اگر نظر یا دلیل قانع‌کننده‌ای دارید باید به زبان بیاورید.

در بسیاری از  مراحل انتقادپذیری، اتفاقاتی در درون و بیرون شما می‌افتد که تماما با وضعیت عزت نفستان گره خورده است. برای ختم به خیر شدن قائله، شاید اولین راهکارتان عذرخواهی کردن بابت اشتباهی است که مرتکب نشده‌اید.

ممکن است نتوانید بدون بی‌احترامی جواب انتقادی که شنیده‌اید را بدهید و حتی بدتر از آن، ممکن است اصلا قادر نباشید دیدگاه متفاوت خودتان را بیان کنید و فورا زیر بار اتهامات و اعتراضات دیگران بروید.

تمام این موارد زنگ خطرهایی هستند که شما را به مسیر تقویت عزت نفس هدایت می‌کنند.

انتقاد پذیری در محل کار

انتقاد پذیری در محل کار نقش بسزایی در پیشرفت شغلیتان دارد زیرا درک شما را نسبت به موضوعات مختلف بالا می‌برد. زمانی می‌توانید از انتقاد سازنده سود ببرید که شرکت شما دارای فرهنگ انتقادپذیری باشد.

در بسیاری از شرکت‌های جهان، انتقادپذیری گوهر گم‌شده شده فرهنگ سازمانی است. به ویژه در کشور خودمان، به ندرت پیش می‌آید که مدیران انتقاد سازنده ارائه دهند و حتی انتقاد بپذیرند!

ایجاد فرهنگ انتقاد پذیری در سازمان نیاز به آموزش و ارائه دستورالعمل‌های علمی دارد. اگر فقط به این موضوع تکیه کنیم که باید همه از یکدیگر انتقاد کنند، بدون آنکه برای انتقاد خود دلایل قانع کننده‌ای داشته باشند، محیط کاری به فضایی تبدیل می‌شود که همه از یکدیگر متنفر هستند.

انتقاد سازنده در محیط کار می‌تواند روابط کاری را بهبود ببخشد، بهره‌وری را افزایش دهد و تغییرات را ممکن سازد. هنگامی که مدیران و کارکنان آماده پذیرش انتقاد باشند، برای تصمیم گیری‌های درون سازمانی با آگاهی بیشتر رفتار می‌کنند.

همچنین، انتقاد پذیری در سازمان به رابطه کسب‌وکار با مشتریان نیز مربوط می‌شود. پاسخ‌گویی مناسب نسبت به شکایات مشتریان می‌تواند به بهبود هویت برند کمک کند.

برای اینکه درک کنید چگونه باید شکایات مشتریان را به فرصت برای رشد سازمان خود تبدیل کنید، کتاب منتقدانت را در آغوش بگیر نوشته جی بائر را مطالعه کنید.

کلام آخر

ما نمی‌دانیم فرد در برابر انتقاد چگونه از خود واکنش نشان می‌دهد. او ممکن است آسیب ببیند یا ناراحت شود، حالتی دفاعی به خود بگیرد یا انتقاد را خیلی جدی قلمداد کند.
حتی زمانی که من در مورد خوردن سیب زمینی سرخ شده به نامزدم انتقاد کردم، فهمیدم که ممکن است برداشت صمیمی‌ترین فرد زندگی‌ام متفاوت از نیت واقعی من باشد.

در این مقاله سعی کردیم راهکارهایی را برای تقویت انتقاد پذیری ارائه کنیم تا به هنگام قرار گرفتن در معرض انتقاد، بهترین واکنش ممکن را از خود نشان دهیم. اگر شما هم راهکارهای دیگری سراغ دارید، زیر همین پست با ما به اشتراک بگذارید.