پرخاشگری چیست؟ + راهکارهایی برای کنترل پرخاشگری که ممکن است ندانید!

پرخاشگری (aggression) یا همان رفتار پرخاشگرانه یکی از رایج‌ترین اعمال خشونت‌آمیز در سطح جامعه است. شاید کمتر کسی را بتوان پیدا کرد که تا به‌حال شاهد این رفتارها نبوده است.

همچنین گاهی ممکن است به دلیل فشارهای عصبی، خستگی یا هر محرک دیگری، خود ما نیز رفتار پرخاشگرانه از خود بروز دهیم. این موضوع می‌تواند سبب ایجاد دلخوری و ناراحتی دوستان و اطرافیان ‌شود و حتی روی شرایط کاری و روابط اجتماعی ما نیز تاثیرگذار باشد.

با توجه به مسائلی که به آن اشاره کردیم، لازم است هر کدام از ما با تعریف پرخاشگری و انواع آن آشنا شویم تا بتوانیم عوامل موثر بر بروز پرخاش خود یا دیگران را تشخیص داده و برای رفع آن اقدام کنیم.

در این مطلب از مجله بوکاپو می‌خواهیم پرخاشگری در روانشناسی اجتماعی را بررسی کنیم و راه درمان پرخاش را بسیار ساده توضیح دهیم؛ پس تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

پرخاشگری چیست ؟

احتمالاً همه ما حداقل یک‌بار با نوعی از رفتار پرخاشگرانه روبه‌رو شده‌ایم و حتی ممکن است به دلیل قرارگیری در شرایطی نامساعد، فشارهای عصبی، خستگی و غیره از خود رفتار پرخاشگرانه نشان داده باشیم.

تعریف پرخاشگری طبق روانشناسی اجتماعی، شامل هر رفتار یا عملی است که هدف آن آسیب رساندن به یک شخص، حیوان یا حتی اموال فیزیکی باشد.

اعمال خشونت فیزیکی، فریاد زدن و فحش دادن، همچنین کارهای ساده‌ای همچون شکستن عمدی لیوان مورد علاقه دوست خود، پنچر کردن لاستیک یک همکار یا حتی شایعه‌پراکنی در مورد یک آشنا، نمونه‌هایی از اعمال تهاجمی و پرخاشگرانه هستند.

در اغلب این موارد رفتار پرخاشگرانه و خشونت در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند؛ با این‌حال در علم روانشناسی تعریف پرخاش و خشونت کاملا متفاوت هستند.

تفاوت رفتار پرخاشگرانه و خشونت در چیست؟

برای اینکه تفاوت خشونت و رفتار پرخاشگرانه را بهتر متوجه شوید، می‌توان اینگونه بیان کرد که خشونت نوعی رفتار پرخاشگرانه فیزیکی است که با هدف ایجاد آسیب جدی انجام می‌شود.

در حقیقت، رفتار پرخاشگرانه همواره شامل خشونت نیست؛ اما برعکس، خشونت همواره شامل رفتار پرخاشگرانه است‌.

برای مثال اگر هنگام عصبانیت از کسی، یک وسیله همچون کتاب را در اتاق پرت کنید و به‌صورت غیرعمد به شخصی که از او عصبانی هستید، برخورد کند؛ با وجود آنکه یک تهاجم فیزیکی صورت گرفته است، اما نمی‌توان آن را خشونت نامید.

از طرف دیگر هنگامی که از شخصی عصبانی باشید و او را هل بدهید یا به‌صورت عمدی و به هدف آسیب رساندن به وی ضربه‌ای وارد کنید؛ این عمل شما خشونت نامیده می‌شود.

بررسی عوارض پرخاشگری

عوارض این رفتار بسیار متنوع هستند و می‌توانند به محرکی که سبب ایجاد رفتار پرخاشگرانه می‌شوند نیز بستگی داشته باشند.

از آن‌جایی که هنگام عصبانیت، ممکن است دست به اقداماتی بزنید که به اشخاص، حیوانات یا اموال فیزیکی آسیبی برسد؛ نه‌تنها دیگران را از خود می‌رنجانید، بلکه ممکن است پس از ابراز عصبانیت، احساس منفی و حس پشیمانی زیادی به سراغ شما بیاید که بسیار آزاردهنده است.

با وجود آن‌که هنگام عصبانیت به‌صورت عمدی به کسی صدمه‌ای وارد نمی‌کنید؛ اما عوارض پرخاش بر روابط شما در اجتماع یا بر روابط شخصی شما تاثیر می‌گذارند و حتی ممکن است برای شما عواقب قانونی به همراه داشته باشند.

به همین دلیل لازم است با انواع آن و همچنین عوامل موثر بر بروز آن آشنا باشید تا بتوانید برای درمان و کنترل آن اقدام کنید.

انواع پرخاشگری کدامند؟

در علم روانشناسی انواع پرخاش را در دو دسته تکانشی و ابزاری قرار می‌دهند که در ادامه آن‌ها را توضیح داده‌ایم.

• تکانشی

این نوع از رفتار پرخاشگرانه از احساسات لحظه‌ای فرد ناشی می‌شود و به همین دلیل به آن پرخاشگری عاطفی نیز می‌گویند. ممکن است در آن لحظه کاملا بدانید که کدام احساسات شما سبب بروز رفتار پرخاشگرانه شده است

یا حتی ممکن است ندانید منشا این رفتار شما چیست و به همین دلیل رفتار پرخاشگرانه، برای شما غیرقابل کنترل باشد. اغلب دلایل ایجاد نوع تکانشی، بحران‌های روزمره‌ای هستند که فرد توانایی مدیریت آن‌ها را نداشته است.

پیشنهاد مطالعه: پرخاشگری چیست؟ + راهکارهایی برای کنترل پرخاشگری که ممکن است ندانید!

برای اینکه رفتار پرخاشگرانه تکانشی را بهتر درک کنید، می‌توانید شرایطی را مجسم کنید که فردی در اولین ملاقات به شما یک هدیه گران‌قیمت می‌دهد و این موضوع سبب می‌شود احساس خوبی نداشته باشید.

به همین دلیل آن را با معذرت‌خواهی به او برمی‌گردانید؛ اما فرد روبه‌روی شما از این رفتار عصبانی شده و به همین دلیل هدیه خود را روی زمین انداخته و آن را لگد می‌کند. این نمونه‌ای از رفتار پرخاشگرانه تکانشی است.

• ابزاری

در این نوع، فرد با برنامه‌ریزی و قصد قبلی، رفتار پرخاشگرانه نشان می‌دهد تا به یک خواسته یا هدف خاص برسد. با وجود آنکه در تمام انواع پرخاشگری، میزانی از قصد آسیب رساندن به دیگران وجود دارد؛ اما شاخصه این نوع رفتار پرخاشگرانه این است که شامل محاسبه و برنامه‌ریزی بیشتری است.

برخلاف مورد قبلی، در این مورد در ظاهر، فرد کنترل خود را از دست نمی‌دهد؛ به همین دلیل به این نوع پرخاش، شناختی نیز می‌گویند.

برای اینکه این نوع رفتار پرخاشگرانه را بهتر متوجه شوید، به این مثال توجه کنید؛ فرض کنید یکی از همکاران شما به تازگی درخواست‌ ترفیع کاری داده است. اما رئیس شما مایل است همکار دیگری درخواست بنویسد، زیرا وی را شایسته‌تر می‌داند.

نفر اول که متوجه این موضوع شده، یک شایعه در ارتباط با همکار دوم شما در محل کار پخش می‌کند به امید آن‌که به گوش رئیس شما برسد و نظر خود را تغییر دهد. به این شایعه‌پراکنی که با برنامه‌ریزی انجام شده و به همکار دوم شما آسیب می‌رساند، رفتار پرخاشگرانه ابزاری می‌گویند.

بررسی علائم پرخاشگری در روانشناسی اجتماعی

علائم این رفتار می‌تواند بسیار متفاوت باشد و ممکن است هر فردی تنها یک یا چند نمونه از آن‌ها را بروز دهد؛ اما برای استفاده از هر راهکار و مقابله با هر مشکلی، ابتدا شناسایی آن اهمیت دارد.

شناسایی علائمی که در ادامه آورده‌ایم، به شما کمک می‌کند تا نه‌تنها این علائم را در دیگران تشخیص دهید، بلکه چنانچه نشانه‌ای از این اعمال و رفتار را در خود مشاهده می‌کنید؛ برای درمان پرخاشگری اقدام کنید و مانع از پیشرفت آن شوید.

اغلب علائم رفتار پرخاشگرانه ظریف هستند؛ این بدان معناست که تعداد کمتری از افراد به‌صورت آشکار و مستقیم رفتارهای پرخاشگرانه از خود بروز می‌دهند.

به همین دلیل شاید برخی از علائمی که در ادامه آورده‌ایم را تا به‌حال جزو علائم رفتار پرخاشگرانه محسوب نکرده‌اید.

مهم‌ترین انواع رفتار پرخاشگرانه بر اساس آسیبی که ایجاد می‌کند، شامل پرخاش فیزیکی، کلامی، رابطه‌ای، خصمانه و منفعل هستند.

•  فیزیکی

این نوع رفتار پرخاشگرانه، همانطور که از نام آن پیداست، شامل خشونت فیزیکی از قبیل لگد زدن، مشت، سیلی زدن یا ایجاد هرگونه آسیب جسمانی دیگر است. البته چنانچه آن آسیب به‌صورت اتفاقی پیش آمده باشد و تصادفی باشد، نمی‌توان آن را رفتار پرخاشگرانه نامید.

• کلامی

این نوع رفتار پرخاشگرانه شامل خشونت در کلام همچون فریاد زدن، توهین کردن، فحش دادن و هرگونه اظهارات کلامی است که باعث ایجاد ناراحتی و آسیب روانی در فرد مقابل شود.

• رابطه‌ای

در نوع رابطه‌ای، افراد آسیب‌زدن به شهرت یا روابط اشخاص دیگر را هدف خود قرار می‌دهند که پیش‌تر به نمونه‌ای متداول از آن‌، همچون شایعه‌پراکنی اشاره کردیم.

• خصمانه

رفتار خصمانه نیز به هرگونه واکنش یا عمل عاطفی گفته می‌شود که نتیجه آن آسیب زدن به شخص یا تخریب چیزی باشد.

• منفعل

در نوع منفعل، افراد به‌صورت غیرمستقیم احساسات منفی خود را ابراز می‌کنند که می‌تواند به‌صورت سخنان طعنه‌آمیز، سرزنش تکراری و غیره باشد.

چنانچه شما نیز تا به‌حال رفتار پرخاشگرانه از خود بروز داده‌اید، ممکن است متوجه شده باشید که اغلب هنگامی اتفاق می‌افتد که احساس عصبانیت، بی‌حوصلگی، بی‌قراری و تحریک‌پذیری دارید.

یکی دیگر از شرایط ایجاد رفتار پرخاشگرانه این است که احساس می‌کنید هیچ چیز بر وفق مراد شما نیست یا در حق شما ظلم شده است. در این موقعیت‌های ناراحت‌کننده، افراد ممکن است از خود رفتار پرخاشگرانه بروز دهند.

رفتار پرخاشگرانه در کودکان و نوجوانان

این رفتار در نوجوانان و کودکان، اغلب مواقع با بزرگسالان تفاوت دارد و حتی ممکن است کمتر به چشم بیاید. برای مثال پرخاشگری در کودکان شامل رفتارهایی همچون:

• لگد زدن و هل دادن همراه با عصبانیت و طغیان خشونت‌آمیز
• تمسخر و توهین همسالان خود
• تهدید به صدمه زدن به خود یا اشخاص دیگر
• استفاده از هر اسباب بازی یا شیء به عنوان سلاح
• صدمه زدن به حیوانات
• دروغ
• دزدی
• صدمه زدن به اموال دیگران
• و غیره

باشد که در ادامه دلایل ایجاد رفتار پرخاشگرانه در سنین مختلف را بیشتر توضیح می‌دهیم.

پرخاشگری کودکان

یکی از دلایل مهمی که ممکن است سبب شود کودکان رفتار پرخاشگرانه از خود بروز دهند؛ عدم توانایی آن‌ها در ابراز احساسات است. برای مثال ممکن است یک کودک به دلیل احساس ترس، ناراحتی، ناامیدی و… از خود خشونت نشان دهد؛ زیرا راه دیگری برای ابراز آن نمی‌داند.

یکی از دلایل ابراز خشونت در سنین کم، یادگیری این رفتار از والدین و اطرافیان است؛ به همین دلیل چنانچه فرزند شما رفتار پرخاشگرانه دارد، بهتر است ابتدا منشأ آن را در خود جستجو کنید.

برای آنکه بتوانید والدین بهتری برای فرزند خود باشید و در نتیجه فرزند آرام‌تری پرورش دهید، پیشنهاد می‌کنیم از کتاب‌ها کمک بگیرید.

یکی از بهترین کتاب‌ها در این زمینه اصول تربیت فرزند است. خلاصهٔ این کتاب ارزشمند را می‌توانید همین حالا در بوکاپو مطالعه کنید.

پیشنهاد مطالعه: پرخاشگری چیست؟ + راهکارهایی برای کنترل پرخاشگری که ممکن است ندانید!

پرخاشگری نوجوانان

در نوجوانان نیز رفتار پرخاشگرانه متفاوت است و حتی به دلیل تفاوت‌های دوران بلوغ، ممکن است رفتارهای پرخاشگری نوجوانان دختر با رفتارهای پرخاش در نوجوانان پسر متفاوت باشد.

اما مواردی که اغلب در بین نوجوانان پسر و دختر مشترک است شامل فریاد زدن بر سر والدین یا خواهر و برادران، نشان دادن عصبانیت شدید، آسیب زدن به اموال، شایعه پراکنی و دروغ گفتن، تهدید به آسیب رساندن به دیگران یا خود و غیره است.

دلیل ایجاد این رفتارها، علاوه‌بر تغییرات هورمونی دوران بلوغ، ممکن است مربوط به بیماری‌هایی همچون اوتیسم یا افسردگی باشد که سبب ابراز خشونت‌های غیرعمدی می‌شود.

پیشنهاد مطالعه: پرخاشگری چیست؟ + راهکارهایی برای کنترل پرخاشگری که ممکن است ندانید!

سلامت روانی کودکان و نوجوانان

درک علائم خشونت نوجوانان دختر و پسر و همچنین علائم پرخاش کودکان، کمک می‌کند تا هرچه زودتر برای تغییر وضعیت و بهبود شرایط آن‌ها اقدام کنیم.

با درمان آن، مانع از بروز رفتارهای اشتباه شویم که ممکن است عواقب جبران ناپذیری داشته باشند. شناخت این نشانه‌ها، شاید ساده‌ترین قدم برای آغاز تغییرات و پیگیری روش درمان است.

عوامل موثر بر بروز پرخاشگری

یکی از مهم‌ترین قسمت‌هایی که به ما کمک می‌کند مسیر درمان پرخاش را ساده‌تر طی کنیم، شناسایی عوامل موثر در بروز این رفتارها است‌. این عوامل در افراد مختلف، متفاوت بوده و حتی ممکن است بیشتر از یک عامل در بروز آن‌ها موثر باشد.

عوامل موثر بر بروز رفتار پرخاشگرانه را می‌توان در ۳ دسته اصلی دسته‌بندی کرد:

• عوامل بیولوژیکی
• عوامل روانی
• عوامل محیطی

• عوامل بیولوژیکی

در این بخش، عواملی که در ارتباط با مشکلات بیولوژیکی افراد هستند، دخالت دارند که مهم‌ترین آن‌ها رشد نامنظم مغز، عوامل ژنتیکی، عدم تعادل هورمون و مواد شیمیایی مغز، عوارض جانبی داروها و سایر شرایط پزشکی و بیماری‌ها است.

رشد نامنظم مغز سبب افزایش فعالیت در بخش آمیگدال و کاهش فعالیت قشر جلوی مغز می‌شود که آن را با رفتار پرخاشگرانه مرتبط می‌دانند. همچنین وجود ضایعات در مغز نیز می‌تواند سبب تغییر شرایط عصبی و بروز رفتار پرخاشگرانه شود.

برخی از جهش‌های ژنتیکی خاص نیز به عنوان عوامل موثر در خشونت دخیل هستند. تغییر مواد شیمیایی مغزی همچون سروتونین، دوپامین، گاما آمینوبوتیریک یا تغییر هورمون تستسترون در بدن می‌تواند سبب بروز رفتار پرخاشگرانه شود.

همچنین برخی از داروها همچون کورتیکواستروئیدها، الکل، استروئیدهای آنابولیک‌ و… بر عملکرد مغز تاثیر می‌گذارند و موجب بروز خشونت می‌شوند.

• عوامل روانی

یکی دیگر از مهم‌ترین عوامل موثر بر بروز پرخاشگری، اختلالاتی است که سلامت روان افراد را به خطر می‌اندازد. این اختلالات شامل اختلال رفتاری، اختلال نقص توجه بیش فعالی، اختلال دوقطبی، افسردگی، استرس مزمن، اختلالات شخصیت مرزی، اختلال خودشیفتگی و غیره هستند.

• عوامل محیطی

هر فردی شرایط و چالش‌هایی در زندگی روزمره خود دارد که می‌تواند سبب بروز رفتار پرخاشگرانه شود. این مورد یکی از مهم‌ترین عوامل موثر بر بروز خشونت کودکان و نوجوانان است؛ زیرا آن‌ها، بیشتر از بزرگسالان تحت تاثیر محیط قرار دارند.

عوامل محیطی موثر در بروز خشونت شامل تربیت والدین و رفتار آن‌ها با فرزندان، محیط محله و جامعه‌ای که در آن بزرگ شده‌اند و رفتار معلمان و همکلاسی‌ها با کودکان هستند.

همچنین ممکن است در پاسخ به استرس، ترس، احساس از دست دادن کنترل، ناامیدی، احساس شنیده نشدن و غیره نیز فرد رفتار پرخاشگرانه از خود بروز دهد که علت آن عوامل محیطی بوده‌اند.

در کتاب زندگی خود را دوباره بیافرینید می‌خوانید که عوامل محیطی چه تاثیر بزرگی بر رفتار ما دارد. این کتاب به شما کمک می‌کند با خودشناسی ریشه رفتارهای خود را پیدا کنید و درمان این مشکلات برایتان آسان‌تر شود.

درمان پرخاشگری‌

همانطور که گفته شد ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه را در افراد بسیاری مشاهده کنیم و حتی خود ما نیز هنگام قرار گرفتن در شرایط سخت یا هنگام ناراحتی، این رفتار را از خود بروز دهیم.

با این‌حال همانطور که لیزا فلدمن برت در کتاب هیجانات چگونه ساخته می‌شوند، توضیح می‌دهد، در حقیقت واکنش‌های اختصاصی ما ذاتی و قابل پیش‌بینی نیستند.

بلکه آن را از طریق فرهنگ و جامعه آموخته‌ایم و به همین دلیل می‌توانیم با کنترل احساسات و هیجانات خود، روابط خود با دیگران و در اجتماع را بهبود دهیم. چنانچه رفتارهای پرخاشگرانه شما بسیار به‌ندرت اتفاق می‌افتند، می‌توانید با اندکی پشتکار و کمک گرفتن از اطرافیان، این مسئله را بهبود ببخشید.

یکی از دلایل مهمی که ممکن است سبب شود افراد به رفتارهای پرخاشگرانه دست بزنند، عدم استفاده از هوش هیجانی است. این افراد نمی‌توانند خواسته‌های خود را به درستی بیان کنند و در نتیجه مجبور می‌شوند با استفاده از خشونت به هدف خود برسند.

هوش هیجانی قابلیت تقویت و بهبود دارد و مطالعه کتاب‌هایی همچون هوش هیجانی از دنیل گلمن، راهکار تقویت آن را به شما نشان می‌دهد.

چه زمانی به روان‌درمانگر مراجعه کنیم؟

یکی از راه‌های درمان پرخاشگری، مراجعه به یک روان‌درمانگر است و زمانی لازم است به یک درمانگر مراجعه کنیم که رفتار‌های پرخاشگرانه یکی از این چند ویژگی را داشته باشند:

• به‌صورت مکرر اتفاق بیفتد
• باعث ایجاد مشکل در روابط شخصی و حرفه‌ای شود
• زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار دهد
• غیر قابل کنترل باشد

در چنین مواقعی بهتر است برای بهبود شرایط خود و کنترل رفتار پرخاشگرانه به یک روان درمانگر مراجعه کنیم. همچنین برای کنترل خشم، پیش از آنکه به رفتار پرخاشگرانه منجر شود، می‌توان از مطالعه کتاب‌های مفید و استفاده از راهکارهای آن‌ها، کمک گرفت.

یکی از بهترین کتاب‌ها در این زمینه، کتاب مدیریت خشم است که به شما کمک می‌کند افسار خشم خود را پیش از آنکه دیر شود، به دست بگیرید.

کلام آخر

با توجه به سرعت بالای زندگی مدرن و همچنین استرس و فشارهایی که هر روزه از طرف جامعه به افراد وارد می‌شود، خشم بالا که زمینه بروز رفتار پرخاشگرانه است، بیش از پیش در بین افراد شایع شده است. در این مقاله سعی کردیم راهکارهایی جهت کنترل پرخاشگری ارائه دهیم.

با این‌حال چنانچه میزان اضطراب و خشم شما به‌حدی است که سبب بروز رفتار پرخاشگرانه شده است و این رفتارها در زندگی شخصی، حرفه‌ای یا اجتماعی، مشکلاتی برای شما ایجاد کرده‌اند؛ بهتر است هر چه زودتر با یک روان‌درمانگر مشورت نمایید.