ثبت نام و دریافت هدیه
اثر زایگارنیک (Zeigarnik effect) همان فرشته نجاتی است که جان شهرزاد قصه‌های هزارویک شب را از چنگال خشم شهریار نجات داد. در این قصهٔ جادویی، شهرزاد قصه‌گو هر شب، قصه‌ای دنباله‌دار برای شهریار، پادشاه ایران تعریف میکند.
شهریار که مسحور این قصه‌های جذاب می‌شود، برای شنیدن ادامه داستان، کشتن شهرزاد را به شب‌های بعد موکول میکند و این قصه‌گویی هر شب ادامه دارد. بدین ترتیب شهرزاد، جان خود را نجات می‌دهد و در نهایت هم با شهریار ازدواج میکند.
در آن روزگار شهرزاد و شهریار خبر نداشتند؛ اما حس ناخوشایند ناتمام ماندن قصه و درگیرشدن ذهن پادشاه در مورد ادامه قصه، در کمتر از یک قرن پیش به اثر زایگارنیک معروف شد.
اما این اثر فقط در افسانه‌ها نیست. رد پای این اثر در زندگی همه ما وجود دارد. کافی است سوالات زیر را از خودتان بپرسید تا این رد پا را پیدا کنید:
سؤالات ذهنی جالب که شما را به رد پای اثر زایگارنیک می‌رساند
- چرا همیشه برای پایان ندا‌دن به یک رابطه بی‌سرانجام خود را آزار می‌دهیم؟
- چرا ساعت‌ها در مورد قسمت بعدی سریال موردعلاقه‌مان خیال‌بافی می‌کنیم؟
- چرا وقتی در حال بازی کامپیوتری هستیم، تمرکز روی هر چیز دیگری برای ما سخت است؟
- چرا برای ما تقریباً غیرممکن است بدون خوردن آخرین تکه پیتزای موجود در یخچال راحت بخوابیم؟
- چرا وقتی با مطالعه شب امتحانی بالاخره سر جلسه امتحان حاضر می‌شویم، بعد از بیرون آمدن از جلسه هیچ‌چیز از محتوایی که امتحان داده‌ایم، به یاد نمی‌آوریم؟
شاید شما در پاسخ به هرکدام از این سؤالات به‌ظاهر بی‌ربط، برای خود تئوری‌های مختلفی داشته باشید، اما اگر این سؤالات را از یک روان‌شناس مجرب بپرسید؛ پاسخ را در یک پدیده روان‌شناختی به نام اثر زایگارنیک به شما توضیح خواهد داد.
البته حالا یک سؤال جدید به سؤالات قبل اضافه شد: اثر زایگارنیک چیست که جواب همه سؤالات ما را در خود دارد؟ در این مقاله از مجله بوکاپو قرار است با این اثر بیشتر آشنا شویم.
اثر زایگارنیک چیست؟
چه کلمه سختی، قبول دارید؟ اما “زایگارنیک” اسم یک دختر خانم کنجکاو و از قضا دانشجوی روانشناسی در کشور لیتوانی بود.
اولین‌بار او یعنی خانم بلوما زایگارنیک (Bljuma Zeigarnik) در سال ۱۹۲۷ این تأثیر را در پیشخدمت‌های یک رستوران مشاهده کرد.
آنها سفارش‌ها را فقط تا زمانی که سفارش در حال انجام بود، بهخاطر می‌آوردند و به‌محض اتمام سفارش، بلافاصله تمام جزئیات سفارش را فراموش می‌کردند.
در واقع اثر زایگارنیک نشان می‌دهد، کارهایی که تکمیل نشده‌اند و نیمه‌کاره مانده‌اند، بهتر از کارهایی که تکمیل شده‌اند و به پایان رسیده‌اند، در حافظه شما می‌مانند.
هنگامی که یک کار را کامل به پایان می‌رسانید، تنش روانی آن کار از بین می‌رود. در نتیجه حافظهٔ شما دیگر از تلاش قابل توجهی برای بهخاطر سپردن آن کار استفاده نمی‌کند و میتوانید آن را از حافظه خود پاک کنید.
زندگی حرفهای بلوما زایگارنیک بعد از معرفی این اثر
بعد از انجام این تحقیقات جالب، بلوما زایگارنیک در مؤسسه عالی فعالیت‌های عصبی شروع به کار کرد، در آنجا بود که او دپارتمان روانشناسی را تأسیس کرد. در آن زمان یعنی در سال ۱۹۸۳، زیگارنیک جایزه یادبود لوین را برای تحقیقات روان‌شناختی خود دریافت کرد.
عملکرد اثر زایگارنیک بر حافظه
اثر زایگارنیک به سایر روان‌شناسان بینش خوبی در مورد نحوه عملکرد حافظه داد. روان‌شناسان متوجه شدند، اطلاعاتی که دریافت می‌کنید معمولاً به‌محض دریافت برای مدت کوتاهی در حافظه حسی شما ذخیره می‌شود.
اگر به اطلاعات توجه خاصی داشته باشید، ممکن است در حافظه کوتاه‌مدت شما باقی بماند؛ اما بیشتر این خاطرات به‌زودی بعد از انجام کامل کار فراموش می‌شوند. البته اگر به‌طور فعال اطلاعات را تکرار کنید، میتواند در حافظهٔ بلندمدت شما باقی بماند.
تنش روانی را که قبلاً ذکر کردیم بهخاطر دارید؟ این تنش روانی به شما امکان می‌دهد به‌راحتی اطلاعات مربوط به یک کار ناتمام را بازیابی کنید، از طرفی برای این کار انرژی ذهنی بیشتری مصرف می‌کنید، زیرا همچنان به جمع‌آوری و حفظ اطلاعات در ذهن خود ادامه می‌دهید تا بتوانید آنها را در خط مقدم ذهن خود نگه دارید.
اما قطعا این تنها تکنیک برای ساختن یک حافظه قوی نیست. کوین هورسلی در کتاب حافظه نامحدود توضیح می‌دهد که چگونه با استفاده از تکنیک چهار c و دسته‌بندی مؤثرتر اطلاعات، هرچیزی را به خاطر بسپاریم و حافظه‌مان را تقویت کنیم.
اثر زایگارنیک در روانشناسی؛ یک چاقوی دو لبه
اثر زایگارنیک یک پدیده روانی ساده و تأثیرگذار در توسعه فردی شناخته می‌شود. با درک نحوهٔ استفاده از این اثر میتوانید زندگی خود را در زمینه‌های مختلف بهبود بخشید. زمینه‌هایی مانند:
- حافظه بهتر
- افزایش انگیزه
- کاهش اهمالکاری
- نمرات آزمون بهتر
- بهره‌وری بیشتر
وقتی اولین قدم را برداشتید و کاری را شروع کردید، ضرورت انجام کار تا زمانی که آن را به اتمام نرسانید، در ذهن شما باقی می‌ماند و بدین ترتیب کارهای بیشتری را میتوانید انجام دهید.
اگرچه این تکنیک ساده به نظر می‌رسد، اما ما اغلب آن را فراموش می‌کنیم؛ زیرا در فکرکردن به سخت‌ترین بخش‌های کار‌هایمان غرق می‌شویم.
تنها شروع کردن کار با همه توانایی و امکاناتی که در همین لحظه دارید و به کار بردن ۵ ابزار مهم که جیسون ووماک در کتاب انگیزه شروع در بوکاپو در اختیارتان می‌گذارد، فرمول موفقیت در شرایط سخت است. پیشنهاد می‌کنیم نکات مهم این کتاب را در اولین فرصت مرور کنید.
البته اثر زایگارنیک یک استثنا مهم دارد. زمانی که انگیزه خاصی برای رسیدن به هدف خود نداشته باشیم یا توقع نداشته باشیم کارها را به‌خوبی انجام دهیم، اثر زایگارنیک چندان خوب کار نمی‌کند.
این موضوع در مورد اهداف به‌طورکلی صادق است: زمانی که آنها غیر جذاب یا غیرممکن به نظر می‌رسند، برای رسیدن به آنها به خودمان زحمت نمی‌دهیم.
در این صورت پیش از باز کردن پرونده کاری جدید، باید دلیل خود از انجام آن کار را بیابیم؛ زیرا در لحظات سخت، همان دلیل است که انگیزه ادامه را برایمان فراهم میکند.
در این مورد نیز دنیل پینک با راهکارهای مؤثر کتاب انگیزه کمکتان میکند تا سطوح مختلف انگیزه را بشناسید و منطق پنهانی که انگیزه‌های شما را شکل می‌دهد عمیق‌تر درک کنید.
جنبه منفی اثر زایگارنیک از دید روانشناسی
گفتیم با استفاده از اثر زیگارنیک یک موضوع ناتمام، بخشی از فضای توجه ما را به خود اشغال میکند و اگرچه باعث می‌شود آن موضوع راحت‌تر بهخاطر سپرده شود؛ اما تمرکز بر مسائل دیگر را دشوار میکند.
در واقع اثر زیگارنیک، به دو دلیل بر بهره‌وری شما تأثیر منفی می‌گذارد:
- اول از همه، هر کار ناتمامی که به آن فکر می‌کنید، تمرکز را روی کاری که در حال حاضر انجام می‌دهید، دشوارتر میکند.
- از طرف دیگر اثر زیگارنیک به این معنی است که کار ناتمام از محل کار با شما به خانه می‌آید. فراموش‌کردن کارهای ناتمام بسیار سخت است و به همین دلیل آرامش یا رهایی از آنها بسیار سخت‌تر از سایر کارها خواهد بود.
بهترین راهکار برای خنثی‌کردن جنبه منفی اثر زایگارنیک، استفاده از یک دفترچه یادداشت و نوشتن کارهای ناتمام است. میتوانید به کمک نکات کتاب چک لیست، یک فهرست کاربردی از همه کارهای نیمه‌تمام خود تهیه کنید.
سپس به مرور زمان هر کدام را طبق اولویت‌بندی انجام دهید و بعد از انجام هرکدام، تیک انجام کار را در کنار آن بزنید. حس خوب تمام شدن و خط‌خوردن آن کار از جدول برنامه‌هایتان، خود عامل محرکی است که سایر برنامه‌هایتان را نیز با اشتیاق بیشتری پیگیری کنید.
اما این تنها فایده چک لیست نیست. آتول گاواند به تاثیرات مهم و چشمگیر دیگری از این روش برنامه‌ریزی در همین کتاب اشاره میکند که پیشنهاد می‌کنیم آنها را دست‌کم یک بار مرور کنید.
اثر زایگارنیک در بازاریابی؛ اگه میتونی دنبالم نیا!
آیا اثر زایگارنیک میتواند توسط بازاریابان برای تشویق مصرف‌کنندگان به انجام خرید یا توجه به پیام تبلیغات استفاده شود؟ قطعاً بله. اثر زایگارنیک کاربرد زیادی در دنیای تجارت و کسب‌وکار دارد.
به‌عنوان‌مثال، اغلب در سریال‌های تلویزیونی یا بازی‌های ویدئویی با نمایش یک پایان ناتمام و کنجکاوانه از این اثر استفاده می‌کنند تا بینندگان و کاربران را با محصول خود درگیر نگه دارند.
آیا تابه‌حال به فکر فرورفته‌اید که در قسمت بعدی سریال تلویزیونی موردعلاقه‌تان چه اتفاقی می‌افتد؟ اگر پاسخ مثبت است، شما اثر زیگارنیک را تجربه کرده‌اید.
همچنین می‌توان از اثر زایگارنیک در خریدهای آنلاین استفاده کرد. ارائه یک احساس واضح و مثبت از میزان پیشرفت و نهایی‌شدن خرید با استفاده از مواردی مانند نوار پیشرفت، میتواند به مشتریان شما کمک کند تا از میزان پیشرفت در پرداخت هزینه یا فرایند ثبت‌نام، آگاه شوند.
این کار آنها را تشویق میکند تا به تکمیل فرایند تا پایان خرید یا ثبت‌نام ادامه دهند. به‌عنوان‌مثال لینکدین از این ترفند استفاده میکند تا کاربران را وادار به تکمیل پروفایل خود کند.
استفاده از اثر زیگارنیک بهترین روش برای این است که به مشتریان بالقوه انگیزه دهید تا کاری را به پایان برسانند، خواه فرایند ثبت‌نام، خرید آنلاین یا پرکردن پروفایل باشد.
علم بازاریابی پر از تکنیک‌های مشابهی است که با تحت تاثیر قرار دادن ذهن ناخودآگاهمان ما را وادار به خرید میکند در حالیکه تصور می‌کنیم آنها بخشی از فرآیند طبیعی فروش محصول بوده‌اند.
اگر تمایل دارید با قوانین موثر در بازاریابی بیشتر آشنا شوید، خلاصه کتاب بازاریابی یعنی این را در بوکاپو مطالعه کنید.
پیشنهاد مطالعه: اثر زایگارنیک و تأثیر تکنیک آن بر حافظه و موفقیت
اصغر فرهادی و فیلم‌های زایگارنیکی
در حین مطالعه راجع‌به این اثر در بازاریابی و کسب‌وکار، دنبال یک مثال ملموس و ایرانی برای این موضوع بودم، به یاد «قهرمان» فیلم جدید اصغر فرهادی افتادم. اصولاً سبک فیلم‌نامه‌نویسی اصغر فرهادی پایان باز است.
احتمالاً او هم از تکنیک اثر زیگارنیک در فیلمنامه‌های خود استفاده میکند. او قصهٔ خود را برای مخاطبان تعریف میکند؛ اما با رهاکردن چیزی حل‌نشده در پایان داستان، تا مدت‌ها ذهن مخاطب را درگیر گمانه‌زنی، فکرکردن و صحبت راجع به پایان و نتیجه فیلم میکند.
شاید دوست ما یعنی اثر زایگارنیک، باعث مشهور شدن و جذابیت هرچه بیشتر فیلم‌های اصغر فرهادی شده باشد.
اثر زایگارنیک در عشق؛ اگه میتونی فراموشم کن!
پیامد اصلی اثر زیگارنیک در روابط، دشواری در قبول یک جدایی ناخواسته و طردشدن است.
این اتفاق معمولاً در دو موقعیت ظاهر می‌شود:
- علاقه یک طرفه
- شکست عشقی
گاهی اوقات می‌توانیم به‌سرعت از طردشدن عبور کنیم و این اتفاق معمولاً زمانی می‌افتد که سرمایه‌گذاری عاطفی محدودی کرده‌ایم، رابطه یک شیفتگی کوتاه‌مدت بوده یا مسیر خود را طی کرده و به پایان رسیده است.
اما اثر زایگارنیک زمانی خود را نشان می‌دهد که از نظر عاطفی روی نتیجه یک رابطه، سرمایه‌گذاری کرده‌ایم و احساس می‌کنیم هنوز کار ناتمامی در آن وجود دارد.
شما به‌طور شهودی می‌دانید باید جدایی و طردشدن را بپذیرید، از رابطه عبور کنید و به زندگی خود ادامه دهید؛ اما بخش دیگری از وجودتان به شما اطمینان می‌دهد رابطه تمام نشده است و همچنان میتوانید به نتیجه‌ای که می‌خواهید برسید و بهتر است ادامه دهید.
در کنار همه دلایلی که این فرایند میتواند داشته باشد؛ خوب است اثر زایگارنیک را به‌عنوان یکی از علل مقاومتتان در پذیرش این اتفاق در نظر داشته باشید. اما بهتر است چند قدم به عقب برگردیم و ریشه این موضوع را بررسی کنیم.
عشق چه چیزی هست و چه چیزی نیست؟ گاهی تصورات اشتباه ما از رابطه‌ای که در آن هستیم باعث به وجود آمدن انتظارات اشتباهی می‌شود. در این زمینه اریک فروم در کتاب هنر عشق ورزیدن حرفهای شنیدنی برای گفتن دارد.
چند تکنیک زایگارنیک برای بهره‌وری بیشتر و حال بهتر
تکنیک اثر زایگارنیک و رفع اهمالکاری
یکی از مهم‌ترین مزیت‌های استفاده از اثر زیگارنیک، رفع اهمالکاری است. اگر یک پروژه بزرگ در لیست کارهای خود دارید، کافی است بخش کوچکی از آن کار را شروع کنید، مهم نیست چقدر پیش‌پاافتاده به نظر می‌رسد.
بعد از اینکه آن قسمت کوچک از کار را انجام دادید، کمی فاصله بگیرید و استراحت کنید، حتی میتوانید از محیط کارتان خارج شوید. باتوجه به این اثر، مغز شما پینگ‌های ذهنی را برایتان ارسال میکند و از شما می‌خواهد آن کار را در طول روز به پایان برسانید.
این همان اثر زایگارنیک دوست‌داشتنی است که دارد کار خود را به‌خوبی انجام می‌دهد. اگر برای رفع اهمالکاری به کمک نیاز دارید، پیشنهاد می‌کنیم کتاب اهمالکاری یک انتخاب است را به کتابخانهٔ خود در بوکاپو اضافه کنید.
تکنیک اثر زایگارنیک و ارتقای کیفیت مطالعه
اگر دانش‌آموز یا دانشجو هستید، بعد از گذشتن مدت زمانی مشخص، مطالعه خود را برای انجام فعالیت‌های غیرمرتبط (مانند مطالعه موضوعی متفاوت یا انجام یک بازی) به حالت تعلیق درآورید.
خواهید دید مطالب را بهتر از افرادی که مطالعه خود را بدون وقفه ادامه می‌دهند، بهخاطر می‌آورید؛ بنابراین حالا دلیلی داریم برای اینکه وسط درس‌خواندن به بیرون از خانه برویم و کمی بازی کنیم. اما پیشنهاد می‌کنیم روش های کاربردی قوی کردن حافظه را نیز مرور کنید تا کیفیت و دستاورد زمان مطالعه‌تان به بیشترین حالت ممکن برسد.
تکنیک اثر زایگارنیک و افزایش بهره‌وری شخصی
بهتر است روز خود را به بخش‌های مجزا تقسیم‌بندی کنید و در هر روز، فهرستی از کارهایی را که باید فردا انجام شوند بنویسید. این کار به برنامه‌ریزی و همکاری بهتر ذهنتان برای انجام آن برنامه‌ها کمک بسیاری میکند.
اما این فقط یکی از تکنیک‌های افزایش میزان بهره‌وری است. افراد مختلف ممکن است با چالش‌های متفاوتی در استفاده بهینه و بیشینه از زمان ارزشمندی که در اختیار دارند، دست و پنچه نرم کنند.
معرفی کتاب برای استفاده مؤثر از اثر زایگارنیک
اگر بخواهیم از تنها یک کتاب کمک بگیریم تا بتوانیم آثار مثبت اثر زایگارنیک را در جهت پیشرفت فردی‌مان استفاده کنیم، کتاب بی حد و مرز انتخاب بسیار مناسبی است.
این کتاب برای از بین بردن مرزهای ذهن و به معنای واقعی کلمه بی حد و مرز شدن در ابعاد مهم زندگی، راهکارهای مؤثری دارد. انگیزه، حافظه و تاثیرات بی حد و مرز عملکرد از مهم‌ترین موضوعاتی است که جیم کوییک در این کتاب بررسی میکند.
سخن پایانی:
اثر زایگارنیک با مشاهده ساده نحوه برخورد پیشخدمت‌های یک رستوران با سفارشات مشتری آغاز شد. تحقیقات بعدی از این ایده پشتیبانی میکند که حداقل در برخی موارد، ما تمایل داریم کارهای ناتمام را بهتر از کارهای تکمیل شده به یادآوریم.
در واقع شما با استراحت‌های عمدی در حین کار بر روی یک پروژه، ممکن است متوجه شوید جزئیات مهم را بهتر بهخاطر می‌آورید؛ بنابراین، معنای واقعی اثر زایگارنیک این است که هرگز….
می دانم که ناامید کننده است. اما اجازه دهید این جمله را ناتمام بگذارم-; .)
اثر زایگارنیک بیان میکند که افراد تمایل دارند کارهای ناتمام خود را بهتر از کارهای انجام شده بهخاطر بسپارند.
آگاهی از اثر زایگارنیک میتواند به غلبه بر اهمالکاری، بهبود عادات مطالعه و ارتقای سلامت روان کمک کند. شما میتوانید با استفاده از این اثر مغز خود را هک کنید تا مطالب را بیشتر در حافظه خود نگه دارید و بازدهی بیشتری داشته باشید.
طبق نتایج اثر زایگارنیک کافی است قدم اول برای انجام کاری را بردارید و آن را شروع کنید. از آن به بعد این اثر محرک ذهنتان برای به پایان رساندن آن کار خواهد شد.
در صورتی که پرونده برنامههای متعددی را در ذهنتان باز نگه داشته باشید، اثر زایگارنیک میتواند مخل آسایش و آرامشتان شود، تمرکزتان را بهم بریزد و کیفیت کارتان را تحت تاثیر قرار دهد. پس بهتر است برای انجام چند کار محدود در یک زمان مشخص از آن بهره بگیرید.
بسیار عالی بود. سپاس فراوان از زحمات ارزشمند شما